شده است.شهر اصفهان با وجـود دارا بـودن جاذبه‌های طبیعی و تاریخی فراوان از این معضلات مستثنی نیست.به خاطر اینکه اکثر هتل‌ها قدیمی هستند و فقط چند هتل پرسـتاره و مـدرن در ایـن شهر وجود دارد و استفاده مناسب از این هتل‌ها برای همه اقشار جـامعه در همه فصول سال وجود ندارد،این مسأله لزوم توجه به معضلات هتل‌ها و اقامتگاههای شهر اصفهان را ضروری می‌نماید.عناصر گـردشگری شـهری از سـه بخش عمده تشکیل می‌گردد که عباتند از عناصر اولیه جذب گردشگر کـه در واقـع عامل اصلی جذب گردشگر به‌شمار می‌آیند شامل؛ مکانهای قابل بازدید،مانند آثار تاریخی، پارک‌ها،سینماها،رودخـانه‌ها و غـیره.بـخش دوم، عناصر ثانویه گردشگری شامل؛تأسیسات اقامتی و فروشگاه‌ها و غیره است و بخش سوم عـناصر دیـگری هـستند که کار راهنمایی و خدمات گردشگری را انجام می‌دهند.این پژوهش به بررسی عناصر ثانویه گـردشگری شـهری بـا تأکید بر هتل‌ها پرداخته است.
هدف از انجام این پژوهش سنجش میزان رضایت‌مندی و تحلیل نـقاط قـوت،ضعف، فرصتها و تهدیدهای صنعت هتل داری در شهر اصفهان از دیدگاه گردشگران و کارشناسان است.
فرضیه‌های کـه در نـظر گـرفته شده این است که؛-بین خدمات ارائه شده از طرف هتل‌های‌شهر اصفهان و امکان سکونت مجدد در ایـن هـتل‌ها رابطه معناداری وجود دارد.-بین امکانات و خدمات گردشگری شهر اصفهان و سفرهای مجدد به ایـن شـهر رابـطه معناداری وجود دارد.
2-مبانی نظری تحقیق
2-1-گردشگری شهری و زیرساختهای موردنیاز
امروزه از گردشگری شهری به عنوان یـکی از عـوامل مهم توسعه اقتصادی،اجتماعی و رفاهی شهر و شهرنشینان یاد می‌کنند و به همین خـاطر مـسؤولان امـور گردشگری و شهری در پی ارتقاء و گسترش آن برآمده‌اند.لیکن این ارتقاء و گسترش خود مستلزم ایجاد شرایط ویـژه سـاختاری،اسـاسی،فرهنگی و اجتماعی است. تنها پیشینه کهن شهر،میراث گرانبهای تاریخی و فرهنگی،امـاکن فـرهنگی و سرگرمی فراوان و نظایر اینها برای موفقیت هر شهر در توسعه گردشگری شهری کافی نمی‌باشد بلکه نیازمند وجـود زیـرساخت‌های مناسب شهری و مدیریت عاقلانه و مدبرانه در عرصه‌های سیاسی،فرهنگی و اجتماعی و مانند اینهاست.بـه عـبارت دیگر،شهر نیاز به مدیریت آگاه،سـازش‌پذیر بـا مـعیارهای جهانی و با خبر از سازوکار و ویژگیهای روحی و خـلقی گـردشگران و خواست‌های آنان دارد.دومین شرط برای
تضمین موفقیت سیاست توسعه گردشگری شهری تنسیق و آمـایش جـاذبه‌های شهر و ایجاد تسهیلات و امکاناتی اسـت کـه دسترسی بـه جـاذبه‌ها را بـیش از پیش آسان می‌سازد.بهداشتی بودن شـرایط زنـدگی در میهمانسراها،رستورانها، معابر عمومی و مهمتر از همه پاکی هوا از دیگر شرایط لازم برای مـوفقیت شـهرها در گسترش گردشگری شهری است(دیناری،4831:51).
فـعالیت گردشگری در شهرها گستره وسـیعی دارد.مـحدوده شهری اغلب محدوده وسیعی از جـاذبه‌های تـاریخی و فرهنگی،مراکز خرید و رستورانها را در بر می‌گیرد.بسیار از جاذبه‌های شهری و مراکز پذیرایی1به‌طور اولیـه بـرای اقامتگاهها خدمات ارائه می‌کنند.اما اسـتفاده از آنـها بـه‌وسیله گردشگران می‌تواند بـه پشـتیبانی و تدارک آنها کمک کـند،بـه‌علاوه مناطق شهری ممکن است به‌عنوان مبادی ورود و خروج گردشگری در کشور یا ناحیه یا به عـنوان مـحلی برای انتقال به مناطق مجاور بـاشند.هـتل‌ها و سایر تـسهیلات گـردشگری،بـخش یکپارچه‌ای از شهرها هستند کـه هم برای تجار و هم برای مسافران تعطیلات قابل استفاده‌اند.در درون شهر موقعیت هتل‌ها و سایر تسهیلات گـردشگری مـطالعه و زیرساختهای موردنیاز در رابطه با طرح گـردشگری ارائه مـی‌شود(فـرج‌زاده اصـل،4831:14).
2-2-تـأسیسات اقامتی
امروزه صـنعت مـیهمانداری نیز از بخشهای بسیار پویای صنعت گردشگری محسوب می‌شود.چرا که مسافر به هر کجا برود نـیاز بـه مـحلی برای خواب و استراحت دارد.اقامتگاهها شامل مجموعه‌ای از تـشکیلات خـوابگاهی مـی‌شوند کـه امـکان دارد بـه صورت استراحتگاه‌های بسیار مجلل بوده یا حتی تنها محدود به یک تختخواب معمولی شوند.متناسب با رشد تعداد گردشگر در سطوح مختلف بین المللی،ملی و محلی تعداد اتـاقها بیشتر شده است.اقامتگاهها به انواع مختلفی مانند هتل‌های محل پارک کاروان‌ها،زمین‌های که در آن چادر زده‌اند و مزارع گذران اوقات فراغت تقسیم می‌شوند(فرج‌زاده اصل،4831:55).برای موفق شدن در امر جهانگردی،تسهیلات اقـامتی بـاید پاسخگوی تقاضای مسافرانی باشد که به محل می‌رسند.تسهیلات اقامتی اهمیت زیادی در توفیق برنامه‌های جهانگردی در هر منطقه دارد. هتل‌ها براساس تسهیلات فیزیکی مناسب، تمیزی و خدماتی را که توقعات،خواسته‌ها و نیازهای مـسافران را تـأمین نمایند با کیفیت مناسب فراهم آورند.مسلما در صورتی‌که کیفیت خدمات و تسهیلات کاهش یابد،تقاضا نیز کاهش یافته و به صنعت جهانگردی در آن منطقه لطمه بـسیار وارد خـواهد شد(الوانی و شاهرخ دهدشتی،3731:33).
بـرازرتون و وود1مـعتقدند که صنعت میهمانداری متشکل از مجموعه‌ای از عناصر است که از یک کافه معمولی که یک نوشیدنی ساده ارائه می‌دهد تا هتل‌های بین‌الملل با نقش‌ها و عملکردهای مختلف را شـامل مـی‌شود.این مفهوم ممکن اسـت بـه معنای میهمان نوازی نیز باشد،صنعت میهمانداری تجربه عاطفی و مثبتی است که بین میهماندار و میهمان صورت می‌گیرد که این رابطه می‌تواند در بهبود کیفیت تعاملات اجتماعی بسیار مؤثر باشد و شامل ارائه غـذا،نـوشیدنی،تفریح و محل اقامت و غیره است .(Brotherton Wood,20000:2) مدلایک2و اینگروم3نیز نیز هتل را به عنوان مؤسسه میهمان‌نوازی،تجاری که امکانات و خدمات خود را برای فروش عرضه می‌دارد تعریف کرده‌اند.حداقل این خدمات و امکانات،ارائه اتـاق و تـخت به مـسافران است و بسته به نوع طبقه‌بندی هتل‌ها،هتل‌های درجه بالاتر خدمات متنوع‌تری از قبیل:مواد غذایی و آشامیدنی،اتاق مـلاقات،اتاق عمل جراحی، تسهیلات سرگرمی و بازی و غیره را ارائه می‌دهند .(Warren,2008:8) در ایالات متحده امـریکا بـر اسـاس میزان تسهیلاتی که هتل‌ها ارائه می‌دهند به چند نوع هتل تقسیم می‌شوند که عبارتند از هتل فرودگاه،هتل سـنتی، هـتل‌بازرگانی،هتل مجلل،هتل اقتصادی یا هتل تفریحی و سرگرمی،این نوع درجه‌بندی، نمایانگر اقـداماتی اسـت کـه در بازار صورت می‌گیرد،تا موجب جذب مسافر و میهمان شود (پارسیان و اعرابی،2831:89)در درون برخی از هتل‌های اروپایی و آمـریکایی حتی فعالیت‌های تجاری که در بازار صورت می‌گیرد در آنجا نیز صورت می‌گیرد .(Lashley,2007:186) .
هتل‌ها بـه‌طور دائم در حال رشد فزاینده‌ای هـستند بـه‌طوری که در دوره‌های زمانی بین سالهای 0891 و 8991 گنجایش مناسب از 8 میلیون به 51/4 میلیون تخت‌وخواب رسیده است،بیشترین افزایش در تعداد تخت هتل‌ها در اروپاست که این میزان به 83/5 درصد رسیده است وبه دنبال آن در کشور آمریکا 33/5 درصـد برآورد کرده‌اند و در آسیای شرقی و اقیانوس آرام در حدود 54 درصد افزایش هتل‌ها افزایش یافته‌اند.(73،5002، Vesna ).درآمدزایی ناشی از صنعت هتلداری بعنوان مهمترین علل توجه سرمایه‌گذاریها در این بخش است.با توجه به اینکه سالیانه چندین بـیلیون دلار بـه میلیونها نفر در سراسر دنیا خدمات‌رسانی می‌کند و حتی پیش بینی می‌شود که در دهه‌های آینده این مقدار رشد فزاینده‌تری داشته باشد.تقاضا برای هتل مناسب برای کسانی که از محل سکونت خود خـارج شـده اند افزایش خواهد یافت.پیش‌بینی می‌شود در حدود 0851 میلیون گردشگر در سال 0202 (1). Brotherton Wood
(2). Medlik
(3) Ingram
میلادی در سراسر دنیا مسافرت کنند که نیاز آنها به اقامتگاههای مناسب بسیار زیاد خواهد بود(51:6002، Nord ).
مطالعات نسان می‌دهد،تـا سـال 9281 هیچ هتل بزرگی که دارای اتاق‌های خصوصی باشد وجود نداشت،میهمانان حاضر بودند تا اتاق و حتی تخت خود را با مسافرین و میهمانان دیگر ساکن در همان مسافرخانه تقسیم نمایند،این نوع‌آوری یـعنی اسـتفاده خـصوصی از اتاق‌های خواب و قابلیت قفل شـدن درب آنـها یـک موفقیت بود و استانداردی را برای یک صنعت جدید و شکوفا وضع نمود.در طی قرن نوزدهم صنعت هتل‌سازی برای حفظ رقابت با سایر صـنایع،امـکانات تـکنولوژیکی جدید را همانند استفاده از گاز طبیعی،آب لوله‌کشی،چـراغ‌های الکـتریکی،سیستم‌های صوتی پیام‌رسان، مخابرات،آسانسور و سیستم حرارت مرکزی را به‌سرعت در کار خود عرضه نمود.این نوع آوریها در سال 8091 در هتل statler در BUFFALO بـه اوجـ خـود رسید و برای اولین‌بار بود که در یک هتل بزرگ همه اتـاقها دارای حمام خصوصی شدند(رضایی‌فر،2831:02).
یکی از مسائل و مشکلاتی که صنعت هتلداری با آن روبرو است مصرف بسیار زیاد سـوخت و انـرژی اسـت.به طوری‌که سالیان صنعت هتلداری انرژی به ارزش یک بیلیون دلار مـصرف مـی‌کند.نرخ قیمت مصرف انرژی درهتل‌ها در سال 5002 افزایش چشمگیری یافت و این مقدار در سالهای بعدی در مقایسه با سـالهای قـبلی افـزایش بیشتری یافت است.امروزه کاهش مصرف انرژی و هزینه‌های وابسته به آن بدون کـاهش کـمی و کـیفی خدمات به میهمانان در محل اقامت خود،به عنوان یکی از مهمترین چالش‌های صنعت هتلداری در جـهان اسـت(51،6002، Nord ).بـه منظور کاهش مصرف انرژی،هتل‌ها بایستی،سیستمی نظارتی با هدف بهبود مصرف بهینه سـوخت در نـظر بگیرند.
موقعیت مکانی هتل اهمیت زیادی در کاهش انرژی و سوخت دارد،به طوری‌که در انتخاب مـحل هـتل بـاید شرایطی چون؛ارتفاع زمین اطراف نسبت به زمین محل احداث هتل،در دسترس بودن مـحل هـتل،فضای کافی برای ایجاد محل توقف خودروها در محوطه،چشم‌انداز و نمای ساختمان هتل و تـعداد طـبقات،مـدنظر قرار گیرد.همچنین هتل‌ها و میهمانسراها باید در جای نزدیک به مراکز تولید،تجارت،فضای سبز و چـشم‌اندازهای طـبیعی و با بیشترین توجه به طراحی و فرم ساختمان،در هماهنگی با فضا و موقعیتی کـه در آنـ قـرار دارد مکان‌یابی شوند (خورش،7731:13).به‌عبارتی می‌توان گفت موقعیت مکانی هتل از مهمترین عوامل موفقیت آن به‌شمار می‌رود.هـتل بـاید در مـحلی احداث شود که در دید و دسترسی مسافران باشد و حتی‌الامکان در نزدیکی جاده اصلی و تـقاطع
جـاده‌ها،فرودگاهها،مراکز تجاری و صنعتی و یا تفرجگاهی باشد.با توجه به شکل شماره 1 که ارتباط بین امـکانات اقـامتگاهی و گردشگری رانشان داده،مشخص شده است که امکانات اقامتگاهی،ارتباط تنگاتنگی با گـردشگری و عـوامل و عناصر تشکیل‌دهنده آن دارد.
(به تصویر صفحه مراجعه شـود)
2-3-مـدل تـجزیه و تحلیل SWOT
تجزیه و تحلیل SWOT اصطلاحی است که بـرای شـناسایی نقاط قوت و ضعف داخلی و فرصتها و تهدیدهای خارجی که یک سیستم با آن روبرست بـه کـار می‌رود(پیرز و رابینسون،3831:551)به عـبارت دیـگر مدل SWOT یـکی از ابـزارهای اسـتراتژیک تطابق نقاط قوت و ضعف درون‌سیستمی بـا فـرصت‌ها و تهدیدات برون‌سیستمی است.این مدل تحلیل سیستماتیکی را برای شناسایی این عوامل و انـتخاب اسـتراتژی که بهترین تطابق بین آنها را ایـجاد می‌نماید،ارائه می‌دهد.از دیدگاه ایـن مـدل یک استراتژی مناسب قوت‌ها و فـرصت‌ها را بـه‌حداکثر و ضعف‌ها و تهدیدها را به حداقل ممکن می‌رساند.برای این منظور نقاط قوت و ضعف و فـرصت‌ها و تـهدیدها در چهار حالت کلی SO ، wo ، st و WT پیوند داده مـی‌شوند و گـزینه‌های اسـتراتژی از بین آنها انـتخاب مـی‌شوند (حکمت‌نیا و موسوی،5831:392).
3-روش تحقیق
روش تـحقیق بـه صورت توصیفی-تحلیلی و همبستگی است.جامعه آماری را دو گروه تشکیل داده‌اند جامعه آماری اول گردشگرانی بـوده‌اند کـه در سال 7831 در یکی از هتل‌های شهر اصفهان سـسکونت گـزیده‌اند که از بـین آنـها بـا
استفاده از روش نمونه گیری کـوکران 004 نفر را به عنوان نمونه آماری انتخاب و جامعهء آماری دوم را کارشناسان و صاحب‌نظران گردشگری تشکیل داده‌اند که تـعداد 02 نـفر از آنها را به صورت نمونه انتخاب شـده‌اند.ابـزار انـدازه‌گیری نـیز یـک پرسشنامه 73 سؤالی اسـت کـه بر روی طیف پنج درجه‌ای لیکرت نظرات گردشگران را در مورد ابعاد مختلف پژوهش مورد اندازه‌گیری قرار داده است.
بـرای تـجزیه و تـحلیل اطلاعات از روش‌های کای اسکوئر1،ضریب همبستگی گـاما2و مـدل تـحلیلی SWOT اسـتفاده شـده اسـت.
4-ویژگیهای اقامتگاههای گردشگری در شهر اصفهان
اصفهان از جمله شهرهایی است که می‌توان به جرأت آن را از میان شهرهای مهم دنیا، مستثنی و منحصربه‌فرد تلقی کرد و این ویژگی ناشی از آن است که کـالبد شهر در مجموع یک واحد منسجم و ارزشمند تلقی می‌شود و حامل نکته‌ها و لمئه‌های تفکری و بینشی خاص است. به عبارت دیگر،شهرهای مشهور ممکن است یک ساختمان یا یک مجموعه و یا آثار مـنفردی چـنین مفهومی را دنبال کنند،حال آن‌که در اصفهان همه‌ی شهر چنین بار فلسفی را به دوش‌دارد.در مجموع باید گفت اصفهان نه‌تنها تبلوری از یک نوع جهان‌بینی است بلکه با داشتن دهها مناره،بـرج کـبوتر،آثار تاریخی مذهبی مانند کلیسا،مسجد،بازار و عمارت و باغ از نظر تنوع مکانی از بی‌نظیرترین شهرهای موجود محسوب می‌شود(رامشت،4831:81). همچنین ویژگیهای جمعیتی اصفهان،امـکان بـرنامه‌ریزی توسعه را فراهم می‌آورد و وجود بـرخی امـکانات زیرساختی زمینه توسعه گردشگری را فراهم می‌آورد؛این درحالی است که اصفهان از دیرباز پذیرای گردشگران بوده و امکانات مناسبی را به آنها عرضه کرده است؛ لیکن امـروزه هـریک از این امکانات،گرفتار پارهـ‌ای کـاستی‌هاست که موجب شده تا این شهر نتواند متناسب با جایگاه تاریخی و جاذبه‌های فراوانش گردشگران را به‌سوی خود جلب کند (زنگی‌آبادی و دیگران،5831:131).
باتوجه به اینکه هر شهر بزرگ و گردشگر پذیر نیاز بـه تـأسیسات اقامتی مجهز دارد.یکی از نیازهای ثانویه بخش گردشگری هتل‌ها و اقامتگاهها به شمار می‌آید،اگرچه همه گردشگران از هتل استفاده نمی‌کنند اما به دلیل تنوع سلیقه و توان گردشگران،شهر به انواع هتل‌ها بـرحسب درجـات مختلف نـیازمند است.گردشگرانی که از هتل استفاده می‌کنند بیشترین تأثیر اقتصادی را در صنعت گردشگری (1). Chi-square-
(2). Gamma Cofficient
دارند،به طوری‌که بیش از 06 درصد هـزینه‌های گردشگر صرف هزینه هتل می‌گردد.
با توجه به جدوال(1)شهر اصـفهان دارای 34 هـتل درجـه‌دار با 6802 اتاق و 0093 تخت است، بدین‌ترتیب 47/5 درصد از هتل‌ها با 28/4 درصد اتاق و 18/8 درصد تخت استان اصفهان متعلق به شـهر اصـفهان است.از میان هتل‌های شهر اصفهان، یک هتل 5 ستاره،چهار هتل 4 ستاره،هشت هـتل 3 سـتاره،دوازده هـتل 2 ستاره و هیجده هتل 1 ستاره می‌باشد.در تمام هتل‌های 3 ستاره و بالاتر و بعضی از هتل‌های 2 ستاره(گردشگر، چهل پنـجره)امکان دسترسی به اینترنت برای گردشگران موجود است(سازمان میراث فرهنگی و صنایع دسـتی و گردشگری استان اصفهان ،7831).
یـکی از مـهمترین بخشهای هتل واحد پذیرایی و رستوران آن است،رستوارن‌ها به درجات و موقعیت‌های مختلف بوجود آمده است که وسعت،محل رستوران،مبلمان، تزئینات،معماری،سطح و نوع خدمات و غیره از عواملی هستند که در درجه‌گذاری و ارزش گذاری ایـن نوع واحدهای خدمات پذیرای تأثیر گذار هستند(زمانی فراهانی،9731:002).با توجه به جدول شماره(1)شهر اصفهان دارای 23 میهمانپذیر با 284 اتاق است.از میان میهمانپذیرهای این شهر سیزده میهمانپذیر سه ستاره،چهارده میهمانپذیر دو سـتاره و پنـج میهمانپذیر یک ستاره هستند.
(به تصویر صفحه مراجعه شود)
(به تصویر صفحه مراجعه شود)5-تجزیه و تحلیل یافته‌ها جدول(2)رابطه بین خدمات ارائه شده از طرف هتل‌های شهر اصفهان و امکان سکونت مجدد در ایـن هـتل‌ها را نشان می‌دهد.با توجه به میزان آزمون خی‌دو(10.851)و سطح معناداری‌آن(0/00)با 99 درصد اطمینان می‌توان گفت که بین دو متغیر مذکور رابطه معناداری وجود دارد. همچنین ضریب گاما(0/577)و سطح معناداری آن حاکی از شـدت رابـطه نسبتا بالای این دو متغیر می‌نماید.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) جدول شماره(3)نیز رابطه بین متغیرهای میزان رضایت‌مندی از امکانات گردشگری شهراصفهان و سفر مجدد به این شهر را نشان می‌دهد.بـا تـوجه بـه میزان آزمون خی‌دو(15.47)
و سطح مـعنی داری آن(/00)بـا 99 درصـد اطمینان می‌توان گفت که بین دو متغیر مزبور رابطه معناداری وجود دارد.با این حال ضریب‌گاما(/673)نشان می‌دهد که شدت رابطه بین مـتغیرهای مـزبور پایـین‌تر از حد متوسط است.
(به تصویر صفحه مراجعه شـود)
5-1-تـحلیل نقاط قوت،ضعف،فرصتها و تهدیدها بر اساس نتایج مدل SWOT
بر اساس جدول شماره(4)مشخص شده است که در هتل‌ها و اقـامتگاه‌های شـهر اصـفهان تعداد 11 قوت داخلی در مقابل 01 ضعف داخلی و تعداد 7 فرصت بیرونی در مـقابل 9 تهدید خارجی شناسایی و بررسی شده است.به عبارت دیگر در مجموع تعداد 81 نقطه قوت و فرصت به عنوان جنبه‌های مـثبت و 91 ضـعف داخـلی و تهدید خارجی فراروی خدمات هتل داری در شهر اصفهان قابل شناسایی و بررسی هـستند.در یـک بررسی ساده می‌توان گفت هرچند که جنبه‌های مثبت هتلداری شهر اصفهان در مقایسه با شهرهای دیگر کـشور مـناسب اسـت، اما با توجه به اینکه شهر اصفهان به عنوان یک شهر گـردشگری بـا آثـار تاریخی و فضاهای گردشگری مناسب است،مراکز اقامتگاهی آن در مقایسه با شهرهای تاریخی و گردشگری دنـیا دارای مـحدودیت‌ها و کـمبودهای بسیار زیادی هستند.
در این پژوهش برای بررسی دیدگاه‌های گردشگران،تعداد 004 نفر از گردشگران ساکن هـرکدام از هـتل‌های شهر اصفهان و برای مطالعه کارشناسی هتل‌ها،تعداد 02 نفر از محققین و کارشناسانی که در زمینه هـتلداری فـعالیت داشـته اند را به عنوان نمونه آماری انتخاب کرده و جویای نظرات آنان در ارتباط با نقاط قـوت، اقـامتگاهی و خدمات وابسته به آن شده است (جدول شماره 5 و 6)دیدگاه‌ها و نظرات آنها را نشان داده است.
5-1-1-تـحلیل نـقاط قـوت،ضعف،فرصتها و تهدیدها از دیدگاه کارشناسان:
باتوجه به نتایج حاصل از تحلیل مدل SWOT ،از نظر کارشناسان متغیرهای هـمانند؛ دسـترسی مناسب هتل‌ها به رودخانه زاینده‌رود با مناظر زیبا با میانگین وزنی 4/8،دسـترسی مـناسب هـتل‌ها به مراکز تجاری با میانگین وزنی 4/7،و دسترسی مناسب هتل‌ها به مراکز تاریخی و گردشگری با مـیانگین وزنـی 4/56،از مـهمترین
نقاط قوت اقامتگاههای شهر اصفهان بوده‌اند و همچنین کم‌اهمیت‌ترین نقاط قوت هتل‌های شـهر اصـفهان به ترتیب مربوط به وجود راههای اضطراری مناسب در هتل‌ها با میانگین وزنی 2/8،دسترسی مناسب هتل‌ها بـه وسـایل ارتباط از راه دور مانند تلفن و فکس و غیره با میانگین وزنی 3 و ایمن بودن هتل‌ها در بـرابر بـرخی از حوادث مانند آتش‌سوزی با میانگین وزنی 6.3 هـستند.
مـهمترین نـقاط ضعف هتل‌های شهر اصفهان به ترتیب مـربوط بـه؛کمبود افراد آموزش‌دیده و مجرب در هتل‌ها با میانگین وزنی 4/52 و نبود و یا کمبود خدمات گـردشگری هـمانند امکانات ورزشی و سرگرم‌کننده با مـیانگین وزنـی 4/2 است و کـم‌اهمیت‌ترین ضـعف هـتل‌ها را به ترتیب مربوط به تنوع غـذایی مـحدود در هتل‌ها با میانگین وزنی 2/6 و عدم وجود سالن‌های کنفرانس و تالار با میانگین وزنـی 2/4 دانـسته‌اند.
مهمترین فرصتهای خارجی برای اقامتگاههای شـهر اصفهان مربوط به جـذاب بـودن آثار تاریخی و باستانی در شهر اصـفهان بـرای گردشگران خارجی با میانگین وزنی 4/8 و کسب درآمد از طریق ارائه امکانات اقامتگاهی و رفاهی به گـردشگران بـا میانگین وزنی 4/6 داسته اند،هـمچنین وجـود اقـوام مختلف با فـرهنگ‌های مـتنوع در استان اصفهان و تبلیغات از طـریق آژانـس‌های گردشگری را به عنوان کم اهمیت ترین فرصتهای بیرونی در توسعه خدمات اقامتگاههای شهر اصفهان دانـسته‌اند.
مـهمترین تهدیدهای بیرونی که وضعیت آینده هـتلداری شـهر اصفهان را بـه خـطر مـی‌اندازد به ترتیب مربوط بـه نبود و یا کمبود هتل‌ها و اقامتگاهها برای گروههای کم‌درآمد با میانگین وزنی 5 و تبلیغات منفی برخی کـشورها بـه ناامن بودن کشور ایران و شهر اصـفهان و کـم شـدن تـعداد گـردشگر خارجی با مـیانگین وزنـی 4/59 دانسته‌اند.همچنین کم‌اهمیت‌ترین تهدیدهای خارجی در توسعه و گسترش خدمات هتلداری مربوط به عدم وجود برخی از خدمات بـه گـردشگران در داخـل شهر از جمله خودروهای کرایه‌ای با میانگین وزنـی 3/4 و عـدم عـلاقه مـندی سـرمایه‌گذاری بـخش خصوصی در صنعت هتلداری با میانگین وزنی 3/8 دانسته‌اند.
شکل(3)که براساس میانگین رتبه‌ای و وزنی شاخص‌ها تنظیم یافته است،نشان می‌دهد که شاخص‌های که در ربع اول و دوم محور مختصات قرار گـرفته‌اند،فرصتها و قوت‌ها هستند که وضعیت پایداری دارند و در بین فرصتها فقط 75(وجود اقوام مختلف با فرهنگ‌های متفاوت در شهر اصفهان)وضعیت نامناسب و ناپایداری دارد و کمتر به عنوان یک فرصت مهم به آن امتیاز دادهـ شـده است.وضعیت اکثر مؤلفه‌های نقاط قوت هتل‌های شهر اصفهان پایدار و خیلی خوب است ولی در این میان 01 S (وجود راههای اضطراری در هتل‌ها)کمتر به عنوان یک نقطه قوت از طرف کارشناسان محصسوب شـده و بـنابراین وضعیت مناسبی به عنوان یک نقطه قوت نخواهد داشت و sv
نسبت به سایر مؤلفه‌ها از پایداری بیشتری برخوردار است.
مؤلفه‌های تهدید کنند صنعت هتلداری در شـهر اصـفهان بسیار وضعیت نامطلوبی دارند بـه طـوری که امتیاز اکثر عوامل تهدیدکننده بیرونی بیش از 4-است و در این میان مؤلفه‌های 3 T ، TV و،8 T نسبت به سایر مؤلفه‌ها بسیار وضعیت بحرانی دارند و لزوم توجه هرچه بیشتر به ایـن مـؤلفه‌ها را می‌طلبد.
هرچند که مـؤلفه‌های ضـعف اقامتگاهها شهر اصفهان،در مقایسه با عوامل تهدیدکننده‌وضعیت مطلوب‌تری دارند اما برخی از ضعف هتل‌های شهر اصفهان نیز نگران‌کننده است و برخی از آنها همچون 2 W و 1 W که کمبود افراد آموزش‌دیده در هتل‌ها و عدم وجود برخی از خـدمات گـردشگری همانند امکانات ورزشی است وضعیت نامناسب‌تری دارند.برای برطرف کردن این وضعیت نیاز به سرمایه‌گذاری و توجه بیشتر آموزش نیروی انسانی و تأمین خدمات رفاهی و تفریحی است.
(به تصویر صفحه مراجعه شـود)
(بـه تصویر صـفحه مراجعه شود) 5-1-2-تحلیل نقاط قوت،ضعف،فرصتها و تهدیدها از دیدگاه گردشگران
از آنجای که برای بررسی وضعیت هتل‌های شـهر اصفهان فقط به دیدگاه کارشناسان نمی‌توان اکتفا کرد برای تحلیل گـسترده‌تر بـه مـطالعه استفاده‌کننده‌گان از این فضاها پرادخته شده است.
با توجه به جدول شماره 5 مهمترین نقاط قوت هتل‌های شهر اصـفهان از نـظر گردشگران به ترتیب مربوط به دسترسی مناسب هتل‌ها به مراکز تجاری با مـیانگین وزنـی 4/21،دسـترسی مناسب هتل‌ها به مراکز تفریحی و گردشگری با میانگین وزنی 4/1 و واقع شدن هتل‌ها در بخش مرکزی شـهر اصفهان با میانگین وزنی 4/90 می‌باشند.همچنین کم‌اهمیت‌ترین نقاط قوت از منظر گردشگران به تـرتیب مربوط به دسترسی(بـه تـصویر صفحه مراجعه شود) مناسب هتل‌ها به وسایل ارتباط از راه دور مانند تلفن و فکس و غیره با میانگین وزنی 3/1، طراحی و معماری مناسب نمای بیرونی هتل‌ها با میانگین وزنی 3/2 و وجود راههای اضطراری مناسب در هتل‌ها بـا میانگین وزنی 3/82 است.
مهمترین مؤلفه‌های ضعف داخلی هتل‌ها از نظر گردشگران به ترتیب مربوط به؛عدم وجود برخی از خدمات گردشگری مانند امکانات ورزشی با میانگین وزنی 3/58 و عدم وجود سالن‌های کنفرانس و تالارهای مـناسب بـا میانگین وزنی 7.3 است و کم‌اهمیت‌ترین نقاط ضعف، مربوط به عدم ارتباط مناسب فضاهای داخلی هتل همانند رستوران،اتاق خواب با میانگین وزنی 91.2 و عدم وجود رستوران‌های مناسب در داخل هتل‌ها با میانگین وزنـی 16.2 دانـسته‌اند.
مهمترین فرصتهای خارجی در جهت توسعه اقامتگاههای شهر اصفهان مربوط به جذاب بودن اثارتاریخی و باستانی شهر اصفهان برای گردشگران خارجی با میانگین وزنی 32.4 و موقعیت مرکزی شهر اصفهان در کشور با مـیانگین وزنـی 1.4 است و کم‌اهمیت‌ترین فرصتهای خارجی که گردشگران کمترین امتیاز را به آنها داده‌اند به ترتیب مربوط به کسب درآمد از طریق ارائه امکانات اقامتگاهی و رفاهی به گردشگران با میانگین وزنی 9.2 و علاقه‌مندی بـه مـسافرت مـجدد به شهر اصفهان با مـیانگین وزنـی 22.3 اسـت.
از نظر گردشگران مهمترین مؤلفه‌های تهدید کنند توسعه اقامتگاههای شهر اصفهان مربوط به نبود هتل‌ها و مسافرخانه‌ها برای گروههای کم درآمد با مـیانگین وزنـی 521.4 و اخـتلاف شدید هتل‌های شهر اصفهان با استانداردهای بین‌المللی بـا مـیانگین وزنی 21.4 است و همچنین مؤلفه‌های که حداقل تهدید را برای توسعه اقامتگاههای شهر اصفهان داشته‌اند به ترتیب مربوط به عدم وجـود بـرخی از خـدمات گردشگری در داخل شهر از جمله خودروهای کرایه‌ای 77.2 و عدم علاقه‌مندی سرمایه‌گذاری بـخش خصوصی در صنعت هتلداری با میانگین وزنی 70.2 است.باتوجه به شکل 2 در فرصتهای خارجی فقط 1 O (علاقه‌مندی به مسافرت مجدد بـه شـهر اصـفهان)و 2 O (کسب درآمد از طریق ارائه امکانات اقامتگاهی و رفاهی به گردشگران) وضعیت پایدار و مـناسبی نـدارد سایر مؤلفه‌های از امتیاز خوبی برخوردارند و حالت پایداری دارند.
در ربع دوم که نقاط قوت را نشان داده است بـجز 11 S (طـراحی و مـعماری مناسب نمای بیرونی هتل‌ها)و 3 S (دسترسی مناسب هتل‌ها به وسایل ارتباط از راه دور مانند تـلفن و فـکس)، سـایر مؤلفه‌ها،وضعیت مطلوبی دارند و در بین آنها 1 S و 4 S وضعیت بسیار مطلوب‌تری دارند.
هرچند که فرصتهای خـارجی و قـوت‌ها داخـلی اقامتگاههای شهر اصفهان در مقایسه با سایر شهرهای کشور مناسب است ولی وجود برخی تهدیدهای خـارجی وضـعیت‌های داخلی نگران‌کننده است که در شکل زیر به خوبی نمایان است.اکثر عوامل تـهدیدکننده هـتل‌های شـهر اصفهان امتیاز منفی و بالاتر از 4-به خود اختصاص داده‌اند و اکثر مؤلفه‌های ضعف هتل‌های شهر اصـفهان امـتیاز منفی و بالاتر از 3- به خود اختصاص داده‌اند که لزوم توجه هرچه بیشتر مسؤولین بـه خـدمات هـتلداری به گردشگران در جهت جلب رضایت‌مندی بیشتر آنها را می‌طلبد.
(به تصویر صفحه مراجعه شود)
5-2-3-اولویت‌بندی نـهایی
بـا توجه به نتایج حاصل از جداول(5 و 6) و شکل‌های(1 و 2)،که امتیازات داده شده به هر کـدام از مـؤلفه‌ها را نـشان داده است به رتبه‌بندی و اولویت‌بندی نهایی هرکدام از نقاط قوت، نقاط ضعف،فرصتها و تهدیدها بر اساس نـظر گـردشگران و کـارشناسان پرداخته شده است-به منظور اولویت‌بندی نهای برحسب اهمیت نظرات هرکدام از گـروهای پاسـخ‌گو،ضریب اهمیتی بین صفر تا یک برای آنها لحاظ شده است که در اینجا برای گردشگران ضـریب(/03) و بـرای کارشناسان گردشگری و هتل‌ها ضریب(/07)در نظر گرفته شده است-.با توجه به جـدول شـماره 6 مهمترین نقاط قوت‌داخلی به ترتیب مربوط بـه دسـترسی مـناسب هتل‌ها به مراکز تجاری،تفریحی و گردشگری و رودخـانه زایـنده‌رود و مهمترین ضعف‌های داخلی مربوط به عدم وجود برخی از خدمات گردشگری مانند امکانات ورزشـی و کـمبود افراد آموزش‌دیده و مجرب در هتل‌های شـهر اصـفهان جذاب بـودن آثـار تـاریخی و باستانی و موقعیت مرکزی شهر اصفهان در کـشور اسـت. مهمترین عوامل بیرونی که اقامتگاههای شهر اصفهان را تهدید می‌کند مربوط به نـبود هـتل‌ها و مسافرخانه‌ها برای گروههای کم‌درآمد و عدم وجـود اتاق‌های خالی در برخی از ایـام سـال است.
(به تصویر صفحه مـراجعه شـود)
(به تصویر صفحه مراجعه شود)
(به تصویر صفحه مراجعه شود)
6-نتیجه‌گیری و ارائه پیشنهادها
در صـنعت گـردشگری زیرساختهای شهری، بخصوص مراکز اقـامتی از اهـمیت بـسیار زیادی برخوردارند،کـه بـدون پرداختن به مسائل و مـشکلات ایـن زیرساخت‌ها نمی‌تواند آینده‌ای بهتر از آنچه وجود دارد را برای این صنعت متصور شد.شهر اصفهان بـا وجـود دارا بودن جاذبه‌های فراوان گردشگری،از مراکز اقـامتی نـسبتا محدودی بـرخوردار اسـت و هـتل‌ها به خصوص هتل‌های پرسـتاره در این شهر بسیار اندک هستند و همین تعداد نیز از مشکلاتی رنج می‌برند؛که رفع این مـشکلات مـی‌تواند آینده‌ی(به تصویر صفحه مراجعه شـود) صـنعت گـردشگری ایـن شـهر را نسبت به آنـچه کـه اکنون وجود دارد متحول کند.هرچند عده‌ای معتقداند که بیشتر گردشگران این شهر به صورت کوله پشـتی هـستند امـا تعداد هتل‌های کم ستاره نیز آنقدر نـیست کـه در فـصول پرتـردد جـوابگوی نـیاز آنها باشد.باتوجه به نتایج به دست آمده از تجزیه و تحلیل داده‌های نشان می‌دهد که رابطه مستقیمی بین سرمایه‌گذاری در امکانات گردشگری و چذب گردشگری به شهر اصفهان وجود دارد.مـقدار کای اسکوئر (10.851)و ضریب گاما(/577)و سطح معناداری(/000)هریک از آنها نشان می‌دهد
که بین خدمات ارائه شده از طرف هتل‌های شهر اصفهان و امکان سکونت مجدد در این هتل‌ها رابطه معناداری وجود دارد.بنابراین فرضیه اول تحقیق مـورد تـأیید است.به عبارت دیگر هرچه میزان رضایت‌مندی از هتل‌ها بیشتر باشد امکان سکونت مجدد در این هتل‌ها بیشتر می‌شود.
برای بررسی فرضیه دوم پژوهش بین امکانات و خدمات گردشگری شهر اصفهان با سـفرهای گـردشگری مجدد به این شهر رابطه وجود دارد.از روش کای اسکوئر و ضریب همبستگی گاما استفاده شده است،که با توجه به مقادیر هرکدام از آنها و همچنین سـطح مـعناداری(/00)که وجود دارد،مشخص شده اسـت کـه بین دو متغیر مذکور رابطه معناداری وجود دارد پس فرضیه دوم نیز مورد تأیید است. به عبارت دیگر هرچه خدمات‌رسانی به مسافران بیشتر باشد،امکان مسافرت مجدد آنـها بـه شهر اصفهان زیادتر مـی‌شود؛در شـهر اصفهان به‌خاطر اینکه اکثر هتل‌ها قدیمی و فاقد امکانات رفاهی مناسبی می‌باشند،انگیزه کمتری از طرف گردشگران برای سکونت مجدد در این هتل‌ها فراهم می‌شود،همچنین از جمله مشکلات دیگر هتل‌های این شهر عـدم پاسـخگویی مناسب به نیاز سکونتی مسافران در فصول خاصی از سال است؛به طوری که اکثر هتل‌ها فضای لازم را برای سکونت همه مسافرات گردشگری ندارد و برخی از مسافران مجبورند در فضاهای دیگر سکونت گزینند،بـنابراین نـیاز به احـداث هتل‌های بیشتر با توجه به نیاز همه گردشگران لازم و ضروری است.با توجه به تجزیه و تحلیل نقاط قـوت، ضعف،فرصتها و تهدیدهای حاصل از مدل swot برخی از نتایج به شرح زیر حـاصل شـده اسـت.
مهمترین نقاط قوت هتل‌های شهر اصفهان، دسترسی آنها به مراکز تجاری،تفریحی،تاریخی و رودخانه زاینده‌رود است.
از مـهمترین فـرصت‌های خارجی در توسعه صنعت هتلداری در شهر اصفهان می‌توان به، جذاب بودن آثار تاریخی و طـبیعی بـرای گـردشگران،موقعیت مرکزی شهر اصفهان در کشور و علاقه‌مندی اکثر گردشگران به مسافرت به این شهر اشاره کـرد.
از مهمترین نقاط ضعف هتل‌های شهر اصفهان می‌توان به عدم وجود برخی از خدمات گـردشگری،مانند امکانات ورزشی و غـیره،کـمبود افراد آموزش دیده و مجرب در هتل‌ها،وجود مسائل و مشکلات ترافیکی و در برخی از ساعات روز در محدوده هتل‌ها اشاره کرد.
مهمترین تهدیدهایی که در سالهای اخیر خدمات هتلداری را در شهر اصفهان متاثر کرده است به ترتیب مربوط بـه،نبود هتل‌ها و مسافرخانه‌ها برای گروههای کم‌درآمد،عدم وجود اتاق‌های خالی در برخی از ایام سال و تبلیغات منفی برخی از کشورها به ناامن بودن کشور ایران است.
ارائه راهبردها براساس نتیاج مدل swot راهبردهای رقابتی-تهاجمی (SO)
در راهـبردهای رقـابتی-تهاجمی تأکید بر روی نقاط قوت داخلی و فرصتهای بیرونی است که برخی از آنها به شرح زیر استـ
سرمایه‌گذاری بیشتر بر روی فضاهای تاریخی-تفریحی و زیباسازی این فضاها،برای جذب بیشتر تعداد گـردشگر.
ایـجاد اقامتگاهها و هتل‌های مناسب نزدیک به مراکز تفریحی،گردشگری و تجاری شهر.
ایجاد انگیزه سفر مجدد به شهر اصفهان از طریق خدمات‌رسانی و میهمان‌نوازی مناسب در اقامتگاهها و سایر فضاهای تفریحی و گردشگری. توسعه مناسب شـبکه ارتـباطی در تمام مسیرهای شهری،برای دسترسی مناسب از محل اقامت به مکانهای تفریحی و گردشگری.
سرمایه‌گذاری و تجهیز بیشتر هتل‌ها به شبکه‌های ارتباط از راه دور و رزرواسیون خانه مسافر در اصفهان
توجه به طراحی و فضاسازی مناسب هتل‌ها.
استفاده بهینه از آثـار و جـاذبه‌های فـرهنگی اقوام گوناگون در شهر اصفهان کـه مـی‌تواند بـرای گردشگران بسیار جذاب باشد.
اطمینان‌خاطر مسافران به وجود امنیت و ایمنی کافی در هتل‌های محل اقامت آنها.
ارائه سیستم‌های بهداشتی مناسب و به روز و متناسب بـا فـرهنگ‌های گـوناگون.
6-3-راهبردهای تنوع (ST)
ایجاد زمینه‌های لازم،برای همکاری و سرمایه‌گذاری هـم‌زمان بـخش خصوصی ودولتی در صنعت هتلداری برای توسعه پایدار این صنعت(باتوجه به سیستم اقتصادی کشور، فعالیت هرکدام از این بخش‌ها بـه صـورت جـداگانه نمی‌تواند موفقیتی را به همراه داشته باشد).
ایجاد هتل‌ها و رستوارن‌ها در هـمه نقاط شهر باتوجه به آستانه‌های گردشگری هرکدام از مناطق شهری.
تنوع در ساخت اقامتگاهها برای همه اقشار و گروههای اجتماعی بـاتوجه بـه وضـعیت اقتصادی خانواده‌ها.
اتخاذ سیاست‌های در جهت تأمین اتاق در تمام فصول سال بـرای گـردشگران.
فراهم آوردن روش‌های گوناگون اجاره آپارتمان مبله و رزرو سوئیت و اتاق به صورت حضوری و غیر حضوری.
تنوع‌بخشی به خدمات هتل‌ها علاوه بـر عـملکرد خـوابگاهی.
6-4-راهبرد بازنگری (WO)
بازنگری در نحوه خدمات‌رسانی هتل‌ها و ملزم کردن همه هتل‌ها به ارائه خـدمات اولیـه مـناسب به مسافران با توجه به استانداردهای خدماتی بین‌المللی.
توجه و بازنگری به بخش نرم‌افزاری هـتل‌ها و آمـوزش اصـول هتلداری به افراد شاغل در داخل هتل‌ها.
بازنگری و ایجاد هتل‌های در نقاط مناسب شهر،برای جـلوگیری از بـوجود آمدن معضلات ترافیکی.
اصلاح سیستم مدیریتی هتل‌ها.
بازنگری در فعالیت‌های غیر مجاز در ارائه اقامتگاهها بـه مـسافران،مـانند منازل کرایه‌ای در برخی از ایام سال.
بازنگری در تبلیغات و ارائه شناختی درست از ویژگیهای فرهنگی،اقتصادی،اجتماعی و مـحیطی ایـران به گردشگران در جهت مسافرت تعداد بیشتری از گردشگران خارجی به ایران و شهر اصفهان.
6-5-راهـبردهای تـدافعی (WT)
اصـلاح قوانین دست‌وپاگیر که مانع از استفاده بهینه صنعت هتلداری در کشور ایران شده است.
اصلاح شرایط قـانونی در جـهت افزایش ورود گردشگران و تسهیل در امر صدور ویزا و مقررات گمرکی و غیره.
اصالح روند اجـرایی و تـسریح در اجـرای اصل 44 قانون اساسی در مورد خصوصی‌سازی هتل‌ها که تاکنون نتوانسته به خوبی در کشور تحقق یابد.
ایـجاد هـماهنگی بـین سازمانهای مرتبط با صنعت هتلداری مانند سازمان میراث فرهنگی و گردشگری،شهرداری و دیـگر سـازمان‌های مربوطه در شهر اصفهان.
تعطیل شدن میهمان‌سراهای دولتی که می‌تواند به اشتغال مولد در صنعت هتلداری شهر اصـفهان کـمک نماید.
وجود تسهیلات و وام‌های با سود پایین و منطقی می‌تواند کشور را در مسیر رقـابت بـا سایر کشورها در ایجاد هتل‌های با کیفیت مـناسب یـاری نـماید.
برگزاری کنفرانس‌ها و همایش‌های ملی می‌تواند به شـناساندن نـقش مؤثر اقامتگاههای مناسب در جذب گردشگری و ارزآوری بیشتر کمک نماید.
منابع
الوانی سید مهدی و دهـدشتی شـاهرخ،زهره، (3731)،اصول و مبانی جهانگردی،انـتشارات تـابش.
پیرز،جـان،ای و ریـچادربی،رابـینسون،(3831)، مدیریت راهبردی(برنامه‌ریزی،اجرا و کنترل)،انـتشارات سـمت،تهران.
چاک وای،گی.اداود و فایو-سولا،(7731)، جهانگردی در چشم‌انداز جامع،ترجمه علی پارسائیان و سـید مـحمد اعرابی،انتشارات دفتر پژوهشهای فرهنگی،تـهران.
حکمت‌نیا،حسن و موسوی،مـیرنجف،(5831)، کـاربرد مدل در جغرافیا با تأکید بـر بـرنامه ریزی شهری و ناحیه‌ای،انتشارات علم نوین.
خورش،محمد رضا،(7731)،رستاخیز اول یا شهر آیـندگان،چـاپ اول،انتشارات بصائر.
دیناری،احمد،(4831)،گـردشگری شـهری در (ایـران و جهان)،چاپ اول،انـتشارات واژگـان خرد،.
رامشت،محمد حـسین،(4731)،طـرح ایجاد زمینه‌های مطلوب برای توریسم فرهنگی در اصفهان،مجموعه مقالات برگزیده سمینار اصفهان و چاذبه‌های ایـرانگردی،انـتشارات روابط عمومی-اداره کل فرهنگ و ارشاد اسـلامی اسـتان اصفهان،.
رضـایی‌فر،امـیر مـسعود،(2831)،منزلگاه آیینه، پایان‌نامه کـارشناسی ارشد رشته معماری، دانشگاه شهید بهشتی،داشکده معماری و شهرسازی.
زمانی فراهانی،همیرا،(9731)،ایران صنعت گـردشگری و خـدمات مسافرتی،انتشارات موسسه فرهنگی زهد.
زنـگی‌آبادی،عـلی مـحمدی جـمال و زیـرکباش، دیبا،(5831)،تحلیل بـازار گـردشگری داخلی شهر اصفهان،مجله جغرافیا و توسعه،پاییز و زمستان
سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری استان اصـفهان،7831.
فـرج‌زاده‌اصل،مـنوچهر،(4831)،سیستم اطلاعات جغرافیایی و کاربرد آن در برنامه ریـزی تـوریسم،انـتشارات سـمت.
کـوپر کـریس،جان فلچر،دیوید،گیلبرت و استفان ون هیل،(0831)،اصول و مبانی جهانگردی، ترجمه اکبر غمخوار،انتشارات فرآماد تهران(به تصویر صفحه مراجعه شود)
کارخانه تولید لیفتراک